پاستوریزاسیون یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای حفظ سلامت، کیفیت و جلوگیری از فاسد‌شدن شیر است که با استفاده از دستگاه پاستوریزاتور انجام می‌شود.
این فرآیند با گرم کردن شیر تا دمای مشخصی انجام می‌شود که عوامل بیماری‌زا و میکروبهای مضر را از بین می‌برد و در عین حال خواص مفید شیر را حفظ می‌کند.
به همین دلیل، آموزش استفاده از دستگاه پاستوریزاتور برای هر کسی که در صنعت لبنیات فعالیت می‌کند، از اهمیت بالایی برخوردار است.
استفاده درست از این دستگاه نه تنها به بهبود کیفیت محصول نهایی کمک می‌کند بلکه باعث افزایش عمر مفید دستگاه و جلوگیری از خسارت‌های احتمالی می‌شود.
در این مقاله، به صورت قدم به قدم با اجزای اصلی دستگاه، تنظیمات دمایی و زمان‌بندی مناسب، شیوه‌های شست‌وشو و ضدعفونی، و نکات ایمنی در استفاده از دستگاه پاستوریزاتور آشنا می‌شوید تا
بتوانید بهترین نتیجه را در تولید شیر سالم با کیفیت به دست آورید.
معرفی اجزای دستگاه پاستوریزاتور
دستگاه پاستوریزاتور شیر از چند بخش اصلی تشکیل شده است که هر کدام نقش مهمی در فرآیند پاستوریزاسیون ایفا می‌کنند.
مخزن: یکی از اجزای اصلی، مخزن شیر است که شیر در آن قرار می‌گیرد و برای گرم شدن آماده می‌شود. این مخزن معمولاً از جنس استیل ضدزنگ ساخته شده تا بهداشتی و مقاوم باشد.
مبدل حرارتی: بخش دیگر، سیستم گرم‌کننده است که می‌تواند به صورت الکتریکی یا با بخار عمل کند و شیر را به دمای مورد نظر می‌رساند.
سیستم کنترل دما: دستگاه دارای سیستم کنترل دما و تایمر است که تنظیمات دقیق دما و زمان پاستوریزاسیون را فراهم می‌کند. این سیستم به کاربر امکان می‌دهد تا فرآیند پاستوریزه کردن را به صورت
دقیق و مطابق استاندارد انجام دهد.
شیر تخلیه: دستگاه مجهز به شیر تخلیه و سیستم گردش شیر است که باعث یکنواخت شدن دما در کل مخزن می‌شود.
تنظیمات دمایی و زمان‌بندی مناسب
یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت در پاستوریزاسیون، تنظیم دقیق دما و زمان است.
معمولاً شیر برای از بین بردن میکروب‌ها باید به دمای ۷۲ الی ۸۵ درجه سانتی‌گراد برسد.
دستگاه‌های پاستوریزاتور مدرن دارای سیستم‌های کنترلی هستند که این تنظیمات را به صورت خودکار انجام می‌دهند و از هرگونه خطا جلوگیری می‌کنند.
تنظیم نادرست دما یا زمان می‌تواند منجر به ناپایداری کیفیت شیر، رشد باکتری‌ها یا حتی آسیب به دستگاه شود. بنابراین، قبل از شروع فرآیند، حتماً دفترچه راهنمای دستگاه را مطالعه کرده و تنظیمات دما
و زمان را متناسب با نوع شیر و استانداردهای بهداشتی تعیین کنید
نحوه شست‌وشو و ضدعفونی دستگاه
تمیزی دستگاه پاستوریزاتور یکی از مهم‌ترین نکات در حفظ کیفیت شیر و سلامت مصرف‌کنندگان است.
پس از هر بار استفاده، باید تمامی قسمت‌های دستگاه که با شیر در تماس بوده‌اند به دقت شسته و ضدعفونی شوند.
ابتدا دستگاه را با آب گرم شست‌وشو دهید تا شیر باقیمانده کاملاً پاک شود، سپس از مواد شوینده مخصوص تجهیزات لبنیاتی که فاقد مواد آسیب‌زننده به استیل هستند، استفاده کنید و سطح داخلی
مخزن و لوله‌ها را با برس‌های مخصوص تمیز کنید.
بعد از مرحله شست‌وشو، ضدعفونی با محلول‌های استاندارد مانند آب ژاول رقیق شده یا محلول‌های ضدعفونی‌کننده خوراکی ضروری است تا تمامی میکروب‌ها و باکتری‌ها از بین بروند.
همچنین بهتر است دستگاه را بعد از ضدعفونی با آب پاک و تمیز آبکشی کنید تا هیچ اثری از مواد ضدعفونی‌کننده باقی نماند، رعایت این نکات نه تنها به حفظ سلامت شیر کمک می‌کند بلکه عمر دستگاه را
نیز افزایش می‌دهد.
نکات ایمنی در زمان استفاده از دستگاه پاستوریزاتور
استفاده از دستگاه پاستوریزاتور شیر نیازمند رعایت نکات ایمنی خاصی است تا هم سلامت کاربر حفظ شود و هم دستگاه دچار آسیب نشود.
قبل از روشن کردن دستگاه، حتماً بررسی کنید که تمامی اتصالات و قطعات به درستی نصب شده باشند و هیچ نشتی وجود نداشته باشد، در هنگام کار با دستگاه به هیچ عنوان دمای دستگاه را بدون دلیل
تغییر ندهید و از دست زدن به قسمت‌های داغ دستگاه خودداری کنید تا از سوختگی جلوگیری شود.
همچنین در صورت مشاهده هرگونه صدای غیرعادی یا عملکرد نامنظم، بلافاصله دستگاه را خاموش کرده و با کارشناسان فنی تماس بگیرید.
برای جلوگیری از خطرات برق‌گرفتگی، دستگاه باید به سیستم ارت متصل باشد و هیچگاه دستگاه را با دست خیس روشن نکنید.
در نهایت نگهداری دوره‌ای و سرویس دستگاه توسط افراد متخصص را فراموش نکنید تا دستگاه همیشه در بهترین حالت کار کند و از بروز حوادث ناخواسته جلوگیری شود.
مزایای بهداشتی و اقتصادی پاستوریزاسیون شیر
- افزایش ایمنی غذایی: با حذف عوامل بیماری‌زا، خطر ابتلا به بیماری‌های گوارشی یا عفونی به شدت کاهش می‌یابد.
- افزایش ماندگاری شیر: شیر پاستوریزه نسبت به شیر خام ماندگاری بیشتری دارد و امکان توزیع در مقیاس بالا را فراهم می‌کند.
- جلوگیری از ضایعات: با کاهش فساد سریع شیر، میزان دورریز محصول کاهش یافته و هزینه‌ها کنترل می‌شود.
- قابل اعتماد شدن محصول: در بازارهای امروزی، شیر پاستوریزه نماد سلامت و استاندارد بالا است و برای برندها اعتبار ایجاد می‌کند.
یکی دیگر از روش‌های میکروب‌زدایی از شیر، سم‌زدایی به وسیله‌ی پخت شیر می‌باشد که می‌توانید برای آگاهی بیشتر در این حوزه مقاله‌ی تفاوت پخت شیر و پاستوریزاتور را مطالعه کنید.
اشتباهات رایج هنگام استفاده از دستگاه پاستوریزاتور
استفاده نادرست از دستگاه پاستوریزاتور می‌تواند کیفیت شیر را کاهش دهد و باعث آسیب دیدن دستگاه شود و یا حتی سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر بیندازد.
در ادامه به مهم‌ترین اشتباهات رایج هنگام کار با پاستوریزاتور و راهکارهای جلوگیری از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
تنظیم نادرست دما و زمان
یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات، تنظیم اشتباه دما یا زمان پاستوریزاسیون است.
اگر دما کمتر از حد استاندارد باشد، باکتری‌ها و میکروبهای مضر به‌طور کامل از بین نمی‌روند.
از طرفی دمای بیش از حد یا زمان طولانی باعث آسیب به پروتئین‌ها و کیفیت شیر می‌شود.
حتماً از دفترچه راهنما برای تنظیمات دقیق استفاده کنید و استفاده از دستگاه‌های دارای سیستم کنترل خودکار را ترجیح دهید.
عدم شستوشوی کامل دستگاه پس از هر بار استفاده
باقی‌ماندن شیر و چربی در مخزن یا لوله‌ها می‌تواند باعث رشد باکتری‌های مضر و ایجاد بوی نامطبوع شود. همچنین، این آلودگی‌ها به مرور به دستگاه آسیب می‌زنند، همیشه بعد از اتمام کار دستگاه را با
دقت شست‌وشو و ضدعفونی کنید.
استفاده از مواد شوینده نامناسب
برخی افراد از شوینده‌های نامناسب و غیر تخصصی برای تمیز کردن دستگاه استفاده می‌کنند که ممکن است به جنس استیل مخزن آسیب برساند یا باقیمانده مواد شوینده وارد شیر شود.
بهتر است از شوینده‌های مخصوص تجهیزات لبنیاتی استفاده شود که استانداردهای بهداشتی را رعایت شود.
عدم بررسی و تعمیر دوره‌ای دستگاه
عدم انجام سرویس و نگهداری دوره‌ای باعث می‌شود که قطعات دستگاه به مرور فرسوده شده و کارایی دستگاه کاهش یابد. مشکلات کوچک مثل نشتی یا خرابی سنسورها اگر به موقع برطرف نشوند،
می‌توانند خسارت‌های بزرگی ایجاد کنند.
استفاده بدون آموزش کافی
بسیاری از کاربران بدون دانش کافی درباره کارکرد دستگاه و استانداردهای پاستوریزاسیون اقدام به کار می‌کنند.
این موضوع باعث بروز اشتباهات متعدد و کاهش کیفیت محصول نهایی می‌شود.
همیشه قبل از استفاده، آموزش‌های لازم را ببینید و دستورالعمل‌ها را به دقت مطالعه کنید.
نادیده گرفتن نکات ایمنی
عدم رعایت نکات ایمنی مثل اتصال نامناسب برق، تماس با بخش‌های داغ دستگاه، یا روشن کردن دستگاه با دست خیس می‌تواند خطرات جانی و مالی به همراه داشته باشد.
رعایت اصول ایمنی برای حفظ سلامت کاربر و جلوگیری از آسیب به دستگاه ضروری است.
استفاده از شیر نامناسب
گاهی شیر با کیفیت پایین یا آلوده وارد دستگاه می‌شود که باعث می‌شود پاستوریزاسیون نتواند به‌درستی عمل کند، استفاده از شیر تازه و سالم اولین گام برای تولید محصول باکیفیت است.
سوالات متداول
چرا باید شیر را پاستوریزه کنیم؟
پاستوریزاسیون باعث از بین رفتن باکتری‌ها و میکروبهای مضر در شیر می‌شود که می‌تواند بیماری‌زا باشد و عمر مفید شیر را افزایش می‌دهد.
دمای مناسب پاستوریزاسیون شیر چقدر است؟
دمای استاندارد معمولاً ۷۲ الی ۸۵ درجه سانتی‌گراد است، اما بسته به روش پاستوریزاسیون ممکن است متفاوت باشد.
چطور متوجه شویم که دستگاه پاستوریزاتور به درستی کار می‌کند
با چک کردن نمایشگر دما و تایمر، همچنین بررسی یکنواختی حرارت و وجود نشتی می‌توان سلامت عملکرد دستگاه را تضمین کرد.
کلام آخر
استفاده صحیح از دستگاه پاستوریزاتور نقش مهمی در تضمین سلامت و کیفیت شیر تولید شده دارد.
آشنایی با اجزای دستگاه، تنظیم دقیق دما و زمان، شست‌وشو و ضدعفونی منظم و رعایت نکات ایمنی، همگی از اصول کلیدی برای بهره‌برداری بهینه از این دستگاه هستند.
با توجه به اهمیت این فرآیند در صنعت لبنیات، توصیه می‌شود همیشه به دستورالعمل‌های تولیدکننده توجه کرده و در صورت نیاز از کارشناسان متخصص کمک بگیرید.
این اقدامات نه تنها باعث تولید شیر سالم‌تر می‌شوند بلکه از آسیب دیدن دستگاه جلوگیری کرده و بهره‌وری را افزایش می‌دهند.
با رعایت این نکات، می‌توانید به راحتی از پاستوریزاتور خود استفاده کرده و بهترین نتیجه را در تولید شیر با کیفیت به دست آورید.
همچنین می‌توانید در صورت داشتن سوال و یا انتقال نظرات خود در قسمت دیدگاه‌ها آن‌ها را با کارشناسان ما به اشتراک بگذارید.
